🎩پوتا گونیست : ( protagonist ) بازیگر اول ( معمولا قهرمان )

🎩آنتا گونیست : ( antagonist ) بازیگر مخالف ( معمولا ضد قهرمان )

🎩پرسوناژ : ( personat) شخصیت نمایش   

🎩پرولوگ : ( prologue ) پیش درآمد ، پیش گفتار نمایشی در نمایشنامه های یونان باستان که توسط همسرایان اجرا می شد. پرولوگ به طور کلی مربوط به وقایعی است که قبل از شروع نمایش به وقوع پیوسته است.

🎩دیالوگ : (dialogue) گفت و گو و سخنرانی شخصیت ها در هر اثر نمایشی، کلیه ی گفتگوهای دو یا چند نفره بازیگران در نمایش که معمولا با احساسات گوناگون همراه است دیالوگ می گویند.دیالوگ بیشتر بصورت برون گرا ادا می شود.

🎩 مونولوگ : گفت و گوی پرسوناژها با خود ؛ دراصطلاح به دیالوگ های بلند وطولانی نیز گفته می شود .،مجموعه گفتگوها و زمزمه هائی که یک بازیگر با خود دارد و بصورت درون گرا ادا میگردد مونولوگ گویند

🎩کست : ( casting ، Cast ) تعیین کردن و یا معین شدن نقش بازیگران هر نمایش

 🎩پیئس : ( piece ) نمایشنامه    

🎩تکس : ( text ) نمایشنامه رادیویی ( در اصطلاح به متن چاپ شده نمایشنامه نیز اطلاق می شود)

🎩سن : صحنه ،محلی است که در آن نمایش از روی متن نمایشی تمرین و در نهایت اجرا می شود و اغلب بصورت سکوئی بالاتر از سصح دید تماشاچی و در برخی اوقات در میان آنها ساخته میگردد                  

🎩آوانسن: بخش جلویی هر صحنه را که اغلب بصورت نیم دایره طراحی و ساخته می شود را گویند.آوانسن مهم ترین قسمت یک صحنه است و هر چند در برخی مواقع با تمهیدات تئاتری می توانیم بخش انتهائی صحنه را مهم نمایش دهیم مثلا با نورپردازی موضهی انتهای صحنه که اهمیت آنرا نشان می دهد اما حقیقتا مهم ترین بخش صحنه بدلیل نزدیکی با تماشاچی همان آوانسن است

🎩پارتنریا پارتونر (Partner ) : بازیگر روبه رو

🎩میزانسن : یک اصطلاح فرانسوی است که در اصل متعلق به تئاتر می باشد، و به معنی صحنه آرایی نمایش است. به مرتب کردن و چیدمان تمام اجزای صحنه توسط کارگردان میزانسن گفته می شود. تمام مواردی که برای اجرای نمایش لازم است در میزانسن آماده می شوند. به عبارت دیگر به تمام اجسام و رفت و آمدهای بازیگران و تعاملات و کارهایی که روی صحنه یا در برابر دوربین انجام می دهند میزانسن گفته می شود

🎩کوریو گرافی : ( Corugraphy ) طراحی حرکات موزون در نمایش

 🎩پانتومیم : ( Pantomim ) نمایشی مبتنی برحرکت وحس ، بدون صدا و بیان

🎩 پرده: هر نمایش به قسمتهائی تقسیم می شود اگر هر قسمت با باز و بسته شدن پرده اعلام شود به هر قسمت یک پرده گویند.یک نمایشنامه می تواند یک پرده یا بیشتر باشد.

🎩 صحنه: قسمتی از نمایش را که از پرده کوچکتر است و با روشن و خاموش شدن نور اعلام می شود صحنه گویند.

🎩نویسنده: کسی است که بدلایل شخصی یا غیر شخصی متنی را برای اجرا یا ثبت در تاریخ می نویسد.این متن می تواند در قالب داستان کوتاه، رمان یا داستان بلند و نمایشنامه که از جمله متون اصلی ادبی هستند بگنجد.

🎩 کارگردان: وی کسی است که مسئولیت اساسی اجرای یک نمایش را از تدارک مراحل آغازین تا اتمام اجرارا برعهده دارد و مسئول مطالعه متن، انتخاب بازیگران،تقسیم نقش هاو…تامراحل دیگر نظیر طراحی جزئیات حرکات بازیگران و…می باشد.

🎩بازیگر: کسی است که مسئول اجرای حرکات و … محوله توسط کارگردان به منظور ایفای یک نقش هنری است.

🎩میمیک چهره: به حرکات ریز چهره ی بازیگر اطلاق می گردد.

🎩دکور: هر آنچه که در یک نمایش بعنوان ابزار صحنه در معرض دید تماشاچی قرار می گیرد دکور است و برای آن دو مسئولیت مهم طراحی دکور و ساخت و اجرای آن متصور است که دو وظیفه و سمت طراح دکور و سازنده دکور عناوین آن می باشند.فردی که کار دکور انجام میدهد دکوراتور نام دارد.

🎩گریم: به عمل چهره پردازی بازیگران در نمایش گویندو دو مسئول طراحی گریم و اجرای آن برای گریم و چهره پردازی مقرر شده است که در اکثر مواقع در نمایش های آماتوری بصورت تخصصی طراحی و اجرا نمی شود.این عمل با استفاده از وسایلی میسر است که کار با هریک تخصص ویژه ای را می طلبد و نقش آن در نمایش بسیار بنیادی است.در نمایش های سطحی وآماتور از وسایلی شبیه ابزار های آرایش زنان مثل کرم سفیدکننده – مدادسیاه و قهوه ای- ماتیک های قرمز و قهوه ای و... استفاده می شود که تقریبا شکل بازیگران در چهره ی فرد نقاشی می شود!برای پاک کردن گریم قبل از شستن ضروری است با شیر پاک کن و پنبه گریم از چهره زدوده شود و سپس با آب و صابون شسته گردد.

🎩 افکت: به کلیه ی محیطی که ممکن بصورت زنده یا توسط دستگاه پخش صوت در نمایش اجرا گردد افکت گویندو صداهائی مثل رعد وبرق، خش خش خرد شدن برگ زیر پای بازیگر، شلیک گلوله، ترمز ماشین، زوزه ی حیوانات وحشی یا باد و… که در برخی نمایش ها لازم هستند می گویند.

🎩پلاتو:به محلی گفته می شود که در آن فیلمبرداری می شود و ابزارهای نورپردازی و فیلمسازی نیز وجود دارد. یک استودیو ممکن است چندین پلاتو داشته باشد. در تئاتر به مکانی که گروه های نمایش در آن تمرین می کنند پلاتو گفته می شود.

🎩پرسوناژ:به مجموعه بازیگران فیلم یا تئاتر پرسوناژ گفته می شود.

🎩اقتباس:به هر اثری که از اثر دیگری گرفته شود اقتباس می گوییم. اگر یک نمایشنامه یا فیلمنامه، از رمان ها، رخدادهای واقعی،یا نمایشنامه ها یا فیلمنامه های دیگر نوشته شود به آن اثر اقتباسی گفته می شود.

🎩رُل : کی دیگر از اصطلاحات رایج سینما و تئاتر که آن را زیاد شنیده اید رل است. به نقشی که در نمایشنامه و فیلنامه نوشته شده و بازیگر آن را بازی می کند رل گفته می شود.

🎩آفیش : به برنامه روزانه ای می گویند که با همکاری دستیار اول فیلم نوشته و اجرا می شود. در آفیش برنامه حضور بازیگران و تمام عوامل فیلم، لوکیشن ها، سکانس هایی که باید گرفته شود و لوازم و دکور صحنه، زمان شروع و اتمام کار به طور کامل مشخص شده است.

🎩پلان :به برداشت تصویری پیوسته و بدون کات از طرف کارگردان، پلان می گویند. به عبارتی هر بخش فیلم که دوربین بدون قطع کردن، از آن صحنه فیلمبرداری مستمر کند پلان گفته می شود

🎩دکوپاژ :در لغت به معنای برش یا تقطیع هست. دکوپاژ یکی از وظایف کارگردان است که قبل از شروع فیلمبرداری فیلمنامه آن را آماده می کند در واقع، دکوپاژ نقشه ذهنی کارگردان از متن فیلمنامه است. تعداد پلان ها،سکانس ها،دوربین ها، زاویه دوربین، حرکت دوربین، نوع نورپردازی و صداهایی که باید شنیده شود از مواردی است که کارگردان در دکوپاژ باید آن ها را تعیین کند.

🎩ژانر:به نوعی یا گروهی از فیلم هایی گفته می شود که از لحاظ بصری، محتوا و فرم ویژگی های یکسانی داشته باشند. مثل ژانر کمدی، علمی تخیلی، وحشت و…

🎩تروکاژ:لغتی فرانسوی است و به معنای جلوه های ویژه و حقه های سینمایی برای زمانی که اجسام یا صحنه های خاصی را به شکل طبیعی نمی توانیم نشان دهیم.

🎩پرده آبیه:هنگام فبلمبرداری در صحنه هایی که قرار است بعد از تولید با تروکاژ یا جلوه های ویژه رایانه ای بخش هایی به آن اضافه شود از پارچه یا رنگ آبی یا سبز استفاده می شود. بعد از فیلمبرداری و در مرحله اعمال تروکاژ این پرده آبی رنگ با تصویر مورد نظر جایگزین می شود.

🎩آکسسوار:یکی دیگر از اصطلاحات رایج سینما و تئاتر آکسسوار است. به تمام تجهیزات و لوازم حاضر در صحنه که قرار است مقابل دوربین باشند آکسسوار می گویند مثل خوردروها، دکوراسیون منازل، سلاح ها و… گروه طراحی صحنه مسئول تهیه، نگهداری و حمل و نقل آکسسوارها هستند و کسی نباید تغییری در آن ها بدهد

🎩ارسطویی- غیرارسطویی (Aristotelisch / nichtaristotelisch) : واژه‌ی مرکب «ارسطویی-غیر ارسطویی» برای نخستین‌بار توسط برتولت برشت به کار رفت. این واژه به منظور متمایز ساختن تآتر روایی (حماسی) وی از شکل متداول درام-ارسطویی- به کار گرفته شد! اما از آنجا که برشت در این کار کمتر به اصل تئوری ارسطو در تعریف درام، بلکه بیشتر به برداشت متاخرین از تئوری ارسطو توجه کرده‌بود! این برداشت به شکلی بسته و محدود از درام، به ویژه درام ناتورالیستی قرن ۱۹، متکی بود. برشت با توجه به این نوع برداشت از تئوری درامِ ارسطو، تآتر روایی (حماسی) خود را تعریف می‌کند. وی می‌خواست در این تقابل_ میان تآتر ارسطویی و غیر ارسطویی- درامی غیرمتافیزیکی و ماتریالیستی، یعنی غیر ارسطویی، ارائه دهد. تآتری که در آن تماشاگر را بتوان فعال و منتفد ساخت.

🎩آکتور (actor or actress): هنرپیشه، بازیگر

🎩آمفی‌تئاتر: محل نشستن تماشاچیان در ردیف‌های نیم‌دایره

🎩آرتیست (artist): هنرمند (معمولاً دارندهٔ نقش اول)

🎩پروژکتور: نورافکن فیلم

🎩سانسور: حذف کردن قسمتی از فیلم یا نمایش

🎩سوژه: موضوع فیلم یا داستان

🎩سن: صحنه یا محل نمایش

🎩سکانس: عملیات ممتد و مداوم بدون مکث و توقف ‌‌‌‌

🎩لژ: محل مخصوص و مجزا

🎩تاتر آماتور-غیرحرفه ایتآتر آماتور (Amateur theater) : انواع تآتری را در برمی‌گیرد که هنرپیشگی شغل اصلی بازیگران آن نباشد. یعنی بازیگران از راه هنرپیشگی معاش خود را تآمین نکنند.این نوع تآتر در «تآتر عاشقانه»‌‌ی اشراف ریشه دارد. در قرن ۱۹ میلادی در ترکیب جمعیت جامعه و نیاز مردم به تفریح و سرگرمی افزایش می‌یابد. به همین خاطر شماری، به ویژه در شهرها، گروهای تآتری، تشکیل دادند تا در اوقات فراغت خود بدان مشغول باشند.تا قرن ۲۰ میلادی تآتر آماتور در خدمت امور اجتماعی بود. در آنها قبل از همه آثار خنده‌دار اجرا میِ‌شد و معمولا این برنامه‌ها به طور مشترک توسط انجمن‌های تآتر و رقص انجام می‌گرفت.

چون این انجمن‌ها به ندرت خود سالنی در اختیار نداشتند، برنامه‌ها در سالن بزرگ‌ِِ رستوران‌ها برپا میِ‌شد.

🎩شبیه خوانی یا تعزیه خوانی، عبارت از مجسم کردن و نمایش دادن شهادت جانسوز حضرت امام حسین(ع)، و یاران آن بزرگوار یا یکی از حوادث مربوط به واقعه کربلا می باشد. تعزیه و شبیه خوانی در ایران ریشه قدیمی دارد. شبیه خوانی ناطق در دوره ناصرالدین شاه در ایران رونقی بسزا یافت و شبیه خوان های زبردستی پیدا شدند.

🎩موالف خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که شبیه موافقان و خاندان پیامبر را در می‌آورد. عمل این شخص را موالف خوانی می‌گویند.

🎩مخالف خوان؛ اصطلاحی برای تعزیه خوانی که شبیه مخالف خاندان و پیروان پیامبر(ص) را در می‌آورد. به کار این شبیه، مخالف خوانی می‌گویند.

🎩مظلوم خوان؛ اصطلاحی برای شخصی که در تعزیه شبیه یکی از خاندان امام حسین(ع) را بازی می‌کند.

🎩ابوالفضل خوان؛ نسخه خوان تعزیه که نقش حضرت ابوالفضل(ع) را بازی می‌کرد. به بازیگران این نقش، عباس خوان هم گفته می‌شد.

🎩اسباب مجلس؛ وسیله‌های ضروری که به هر شکل برای اجرای یک تعزیه به کار می‌رفت یا در صحنه تعزیه گذاشته می‌شد.

🎩اشقیا؛ در تعزیه، به‌طور اخص به دشمنان امام حسین(ع) و به‌طور کلی به کسانی گفته می‌شد که مخالف پیامبر یا امامان و خاندان آنها بودند.

🎩اشقیا خوان؛ کسانی که شبیه اشقیا را درتعزیه، در می‌آوردند و نسخه آنها در دست داشتند.

🎩امام خوان؛ نسخه خوان تعزیه که نقش امام حسین(ع) یا شبیه امامان دیگر را بازی می‌کرد.

🎩انبیا خوان؛ کسی که در تعزیه نسخه انبیا را می‌خواند.

🎩بچه خوان؛ جوانان یا کودکان کم سالی که نقش کودکان همراه امام حسین(ع) را در تعزیه به‌عهده داشتند.

🎩تختگاه؛ تختگاه صحنه بازی و اجرای تعزیه بود. این محل بیشتر در محوطه باز مسجدها و تکیه‌ها(حسینیه‌ها) به شکل گرد یا چهارگوش ساخته می‌شد. ارتفاع تختگاه حدود نیم ذرع بود. برگرد همین محل بود که سواران تاخت می‌زدند یا بازیگران بازی می‌کردند. محوطه تختگاه محل نشستن تماشاگران بود.

🎩تعزیه؛ مجموعه‌ای از نمایش‌های مذهبی که مبتنی بر مصیبت‌هایی است که بر خاندان پیامبر اسلام وارد شده است.

🎩تعزیه گردان؛ عنوان کسی که تعزیه زیر نظر او برگزار می‌شود.

🎩تعزیه گردان نسخه‌های تعزیه را تنظیم و جامه و وظیفه‌های هر شبیه را معین می‌کند. تنظیم صحنه، توزیع نقش‌ها و نسخه‌ها با او است. دستگاه‌های موسیقی را می‌داند و گاهی نقشی را خودش بازی می‌کند و سرانجام این تعزیه گردان است که هنگام اجرای تعزیه، با اشاره دست و عصا دستورهای لازم را به شبیه‌خوان‌ها و دسته موسیقی می‌دهد. معین‌البکا، ناظم‌البکا و شبیه‌گردان عنوان‌های دیگر تعزیه‌گردان است.

🎩تعزیه نامه؛ متن یک تعزیه که تعزیه‌گردان تهیه یا جمع‌آوری می‌کند و پیش از آغاز تعزیه به شبیه خوان‌ها می‌دهد.

🎩حدیث کردن؛ حدیث کردن عبارت از خلاصه داستانی است که تعزیه گردان پیش از آغاز تعزیه شرح می‌دهد تا حاضران آماده تماشای تعزیه بشوند و در پایان حدیث هم برای حاضران طلب خیر می‌کند. حدیث کردن جزء نسخه تعزیه نیست.

🎩حر خوان؛ شبیه یا نسخه‌خوان تعزیه که نقش موافق‌ها و به‌ویژه حر را بازی می‌کند.

🎩زن خوان؛ اصطلاحی برای پسران جوانی که صدای زیر دارند و در تعزیه، شبیه زنان را در می‌آورند.

🎩زینب خوان؛ اصطلاحی برای پسر جوانی است که صدای زیر دارد و شبیه حضرت زینب(ع) را در تعزیه در می‌آورد.

🎩شبیه؛ اصطلاحی برای شخص بازیگر در تعزیه. اگر این شخص در نقش ویژه‌ای تسلط داشته باشد به نام شبیه خوانده می‌شود؛ مانند شبیه حر، شبیه شمر، شبیه ابوالفضل و… که به‌طور معمول به آنها حر خوان، شمر خوان، ابوالفضل خوان و … می‌گویند.

🎩شبیه خوان؛ اصطلاحی برای تعزیه خوان یا بازیگر تعزیه.

🎩شمر خوان؛ اصطلاحی برای بازیگران تعزیه که نقش اشقیا و به‌ویژه شمر را بازی می‌کنند.

🎩شهادت خوانی؛ صحنه‌ای از تعزیه است که یک موالف خوان، پیش از رهسپار شدن به جنگ، با آگاهی از شهادت، وصیت‌هایش را می‌کند و سفارش‌هایش را شرح می‌دهد.

🎩عباس خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که بین موالف خوان‌ها، به‌ویژه نقش حضرت عباس(ع) را بازی می‌کند. اصطلاح دیگری برای همین بازیگر ابوالفضل خوان است.

🎩علی اکبر خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که نقش حضرت علی اکبر(ع) و یا جوانان همسال ایشان را بازی می‌کند.

🎩قاسم خوان؛ اصطلاحی برای شبیه خوان تعزیه که شبیه حضرت قاسم فرزند امام حسن(ع) و یا جوانان همسالشان را در می‌آورند.

🎩مجلس؛ اصطلاحی برای رویداد کاملی که در یک تعزیه می‌گذرد.

🎩مقتل نویس؛ اصطلاحی است که برای نویسنده یا گوینده تعزیه نامه به کار می‌رود. تعزیه نویس اصطلاح دیگری است به همین معنی.

🎩نسخه؛ یک اصطلاح برای دست نوشته‌ای که گفته‌های یک نقش در آن نوشته شده است. نسخه را شبیه یا نسخه خوان در اجرای یک نقش در دست می‌گیرد و برای دریافتن نقش به آن مراجعه می‌کند. دردست هریک از شبیه‌ها یک نسخه است. شبیه به‌طور معمول گفته‌های نقش را از روی نسخه می‌خواند. به همین سبب به شبیه، نسخه خوان هم می‌گویند. تعزیه نامه، اصطلاح دیگری برای نسخه است.

🎩نعش؛ اصطلاحی برای کسی که در تعزیه نقش بی‌اهمیت و بی‌سخنی را برعهده دارد، یا برای مدت کوتاهی ظاهر می‌شود و دوباره کنار می‌رود. بنابراین نعش نسخه‌ای برای خواندن در دست ندارد.

🎩واقعه؛ اصطلاحی برای ماجرای اصلی یک تعزیه. واقعه به‌طور اخص شامل مصیبت و شهادت خاندان پیامبر می‌شود.

🎩یزید خوان؛ اصطلاحی برای بازیگر تعزیه که نقش اشقیا و به‌ویژه یزید را بازی می‌کند.

🎩نقالی را می توان به دو دوره پیش از اسلام و بعد از آن تقسیم کرد. از نخستین موارد مکتوب اشاره به نقالی، منسوب به گزنفون، تاریخ نگار یونانی سده پنجم پیش از میلاد است که از رواج تصنیف خوانی و قصه گویی در ایران دوره هخامنشیان می نویسد. نقالی به سبک‌های متفاوت از جمله : خراسانی، اصفهانی و آذربایجانی اجرا می شود. به طور مثال: در پهنه خراسان بزرگ بیش از ۱۰۰ داستان برای نقالی وجود دارد که بعضی از آنها در کشورهای افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان و قزاقستان نیز هم اکنون رواج دارد.

🎩پرده خوانی که با نام های پرده داری، پرده برداری و شمایل گردانی نیز معروف است، نوعی نقالی همراه با تصویر است. یعنی گوینده حین تعریف داستان صحنه هایی از آن را هم که به شیوه خاصی ترسیم شده اند، نمایش می دهد. پرده خوانی ترکیبی از “قوالی” ( نقالی همراه با ساز و آواز) و نقاشی مردمی است. پرده، پارچه کرباسی است منقش با حوادث داستان که غالبا مربوط به شاهنامه یا رویدادهای مذهبی ای چون واقعه کربلا می شود.

🎩تخته حوضی به صورت سنتی زبان توده ی مردم درد کشیده و ظلم دیده ‏را دارد که برای برقراری عدالت تلاش می کند. هرگاه یک ‏ستمگر ظلم هایی به قشرهای مختلف مردم روا می دارد این سیاه است که مانع اش می شود، افشایش می کند و او را به مضحکه می کشد و زبان گویای مردم می شود