فن بیان در بازیگری از چنان اهمیتی برخوردار است که بازیگر و هنرپیشۀ بدون فن بیان قدرتمند، ابتر و ناقص است. بازیگران و هنرپیشگان تئاتر و سینما از طُرُق مختلفی حس را به تماشاگر منتقل می کنند. ریچارد دایر (Richard Dyer) نشانه اجرا را بیان چهره ای، صدا، ژست ها، حالات و حرکات بدن می داند.
پژوهشگران عرصه تئاتر، سینما و تلوزیون برای تحلیل و بررسی همه جانبه تاثیر صدای بازیگران باید از متخصصان حوزه صداسازی و فن بیان کمک بگیرند. از این رو فن بیان در بازیگری نیاز به آموزش تخصصی فن بیان، صداسازی و لحن دارد.
البته که در سینما، تئاتر و یا تلوزیون اهمیت فن بیان و صداسازی نسبت به سایر نشانه های اجرا متفاوت است. به این معنا که درت ئاتر اهمیت صدا و حرکات بدن بیشتر از بیان چهره اهمیت دارد چرا که فاصله تماشاگر این ضرورت را ایجاب می کند. ولی در سینماو تلوزیون بیان چهره به همان اندازه صدا و فن بیان و حرکات بدن اهمیت دارد.
چرا فن بیان در بازیگری مهم است؟
1- نقش صدا در بازیگری
2- تلفظ صحیح و دقیق
3- لحن در فن بیان بازیگر (انتقال احساس)
4- اهمیت زبان معیار (لهجه غالب) در بازیگری
1- نقش صدا در بازیگری
یک صدای قدرتمند یعنی یک بازیگر قدرتمند و یک صدای ضعیف یعنی یک بازیگر ضعیف.
کیفیت صدا در ساخت شخصیت و کاراکتر و همچنین در انتقال احساس به تماشاگر نقش غیرقابل انکاری دارد. در سینمای گذشتهک ه دوبله نقش بسیار پررنگ تری داشت، صدای حرفه ای دوبلورها کمک شایانی به ساخت شخصیت های سینمایی کرده بود. البتهد ر تئاتر چه در گذشته و چه در حال حاضر مسئه صدا از اهمیت برخوردار بوده است.
مگر کیفیت صدای هر شخص ذاتی نیست؟
هم بله و هم خیر. سه عامل در تولید صدا نقش دارد که اگر هر کدام از این سه عامل کارکرد درستی نداشته باشد تولید صدا به خوبیص ورت نمی گیرد و یک صدای شش دانگ تولید نمی شود. که از این سه عامل تولید صدا، فقط یک عامل آن ژنتیکی است و قابلت غییر نیست. ولی دو عامل دیگر مکانیکی و قابل ارتقاست.
چه مشکلاتی در فن بیان مربوط به تولید نادرست صدا است؟
1- تهاجمی صحبت کردن
2- آرام صحبت کردن
3- یکنواخت صحبت کردن
صدا چگونه تولید می شود؟
یک ساز را مانند ویولن، گیتار، پیانو و یا هر ساز دیگری را در نظر بگیرید. سه عامل در تولید صدا نقش دارد.
1- عامل ضربه زننده (آرشه در ویولن، انگشتان در گیتار و پیانو)
2- عامل ضربه گیرنده (سیم در ویولن و گیتار و کلاویه ها در پیانو)
3- عامل تشدید کننده (باکس و یا جعبه ساز)
در بدن انسان هم دقیقا همین سه عامل به شرح زیر دخالت دارد:
1- عامل ضربه زننده: هوای تنفسی
2- عامل ضربه گیرنده: تارهای صوتی حنجره
3- عامل تشدید کننده: فضای سر، محوطه دهان و گلو، بینی، سینوس ها، فضای شکمی، فضای سینه ای، سیتون مهره ها و ...
تفاوت صداهای حرفه ای در چیست؟
از بین این سه عامل تنها تارهای صوتی حنجره است که ژنتیک است ولی سایر موارد مکانیکی و عضلانی است و قابلیت تمرین و تقویت دارد. همانطور که تفاوت نوازنده حرفه ای صرفا مربوط به جنس ساز نیست و مربوط به نحوه نواختن آرشه و مهارت و ورزیدگی انگشتان دست است، تفاوت صداهای حرفه ای هم منوط به نحوه ضربه زدن با هوای تنفسی و تشدید درست صدا توسط فضاهای موجود است.
تمرین صداسازی و تمرین تنفسی و تمرین تلفظی می تواند کیفیت، قدرت و ورزیدگی صدای یک بازیگر را صدچندان کند.
2- تلفظ صحیح و دقیق
فن بیان، فن چگونه گفتن است، فن چه گفتن نیست. فن تلفظ دقیق، صحیح و درست هجای حروف، کلمات، عبارات و واژگان است.
این مهارت اهمیت بسیار زیادی فن بیان قدرتمند دارد. بازیگرانی که از تلفظ قدرتمند برخوردارند، تشخص قدرتمند خود را با تلفظ صحیح کلمات به تماشاگر نشان می دهند. به نظر من حتی قسمت مهمی از زیبایی صدا منوط و مربوط به تلفظ دقیق و شفاف است.
چه مشکلاتی در فن بیان مربوط به تلفظ نادرست است؟
1- جویده جویده حرف زدن
2- تندتند صحبت کردن
3- شل حرف زدن
چه عضلاتی در تلفظ صحیح دخالت دارند؟
1- عضله زبان
2- عظله لب ها
چگونه عضلات زبان و لبها را تقویت کنیم؟
تمرین شمعک بهترین تمرین تقویت عضلات زبان و لب هاست. شمعک وسیله ای است که بین دندان های بالا و پایین قرار می گیرد
و تمرین های تلفظی قدرتی به این طریق انجام می شود. البته علاوه بر تمرین های قدرتی با شمعک انجام تمرین های سرعتی هم ضروری است.
3- لحن در فن بیان بازیگر (انتقال احساس)
لحن به معنای احساسی است که بازیگر به تماشاگر منتقل می کند. هر قدر این حس دقیق تر و درست تر باشد ارتباط تماشاگر با بازیگر قوی تر خواهد بود. این حس البته از طریق ژست ها، حرکات بدن و بیان چهره ای هم منتقل می شود. ولی در این مقاله انتقال احساس از طریق صدا مد نظر است.
اگر تماشاگر بین کلام و احساسی که بازیگر به او منتقل می کند دچار پارادوکس، تناقض و تضاد شود، احساس را می پذیرد نه کلام را.
چه عواملی باعث انتقال احساس از طریق صدا می شوند؟
1- اندازه صدا
2- سرعت بیان
3- اکسان گذاری
4- مکث ها و سکوت ها
این چهار عامل است که باعث ایجاد و انتقال احساس می شود. یک بازیگر باید این را بداند که اگر میخواهد یک دیالوگ را اجرا کند،
این چهار عامل را درنظر بگیرد. منِ بازیگر باید از خود سوال کنم که متن را به چه سرعتی باید اجرا کنم؟ روی چه کلماتی آکسان گذاری کنم؟ اندازه صدا هنگام ادای عبارات چه میزان است؟ آیا عبارات به صورت گام های بالارونده و یا پایین رونده اجرا می شود؟
سکوت ها و مکث ها در کدام قسمت دیالوگ ضرورت دارد و با چه زمانی؟
فن بیان در بازیگری به ما چه می آموزد؟
1- چگونه از تنفس صحیح هنگام حرف زدن برخوردار شویم؟
2- چگونه بازیگر صدای خود را با بهترین کیفیت تولید کند؟
3- چگونه شفاف بازیگر هجای حروف را دقیق، درست و صحیح تلفظ کند؟
4- چگونه بازیگر، صاحب قوام و استحکام در کلام شود؟
5- آکسان گذاری چیست و بازیگر چگونه از آکسان گذاری برای انتقال احساس استفاده کند؟
6- لحن در فن بیان به چه معناست و چگونه می توان با استفاده از تکنیک های فن بیان، به لحن درست رسید؟
4- اهمیت زبان معیار (لهجه غالب) در بازیگری
یکی از مشکلا ت رایج بسیاری از دانشجویان تئاتر و سینما در رشته بازیگری، لهجه است. لهجه باعث پیش قضاوت تماشاگر می شود و در بسیاری موارد ممکن است باعث از دست دادن بسیاری از نقش ها شود.
چگونه لهجه خود را تغییر دهیم؟
واقعیت قضیه این است که تغییر لهجه امکان پذیر نیست. لهجه ای که منِ بازیگر با آن بزرگ شده ام، همیشه و همه جا با من است و اساسا قرار نیست کسی لهجه خود را تغییر دهد بلکه ضروری است که هر بازیگری بتواند با زبان معیار هم صحبت کند.
زبان معیار در هر کشوری زبانِ قشرِ متوسطِ پایتخت نشینِ دانشگاهیِ هر کشوری است. به بیان دیگر بان معیار لهجه غالب در هرکشوری است. لهجه ای که نفوذ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بالایی دارد. به عنوان مثال در کشور انگلستان لهجه لندنی، زبان معیار است. در کشور ما لهجه تهرانی به واسطه نفوذ فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در کشور، زبان معیار است.
همه بازیگران و هنرپیشه گان سینما و تئاتر باید علاوه بر لهجه ای که دارند، بتوانند با زبان معیار یعنی لهجۀ تهرانی هم صحبت کنند. به عبارت دیگر همانطور که زبان انگلیسی یا فرانسه را می آموزیم باید زبان معیار را هم یاد بگیریم. با این تفاوت که در آموزش زبان های دیگر، مشکل لغت، خواندن، نوشتن و تلفظ را داریم ولی برای یادگیری زبان معیار تنها مشکلی که وجود دارد مشکل تلفظدرست حروف و عبارات مطابق با استانداردهای زبان معیار است.
چگونه زبان معیار را بیاموزیم؟
تمرین های تلفظی و یادگیری تلفظ درست هجای حروف باضافه تمرین های متن خوانی و دکلمه شعر نو از موثرترین تمرین های فن بیان برای اموزش زبان معیار است.
نویسنده:دکتر زند
